martes, 16 de septiembre de 2014

Camiño de Paraños a Franqueira

Que peregrino galaico nunca escoitou falar da peregrinación a Señora da Franqueira? Insólita e cunha tradición que se perde na noite dos tempos, miles de devotos percorreron e seguen percorrendo os camiños que a ela chegan, a Señora e non virxe, ata o corazón dos abruptos Montes da Paradanta.


Sempre reflexionei sobre o orixe desta devoción e camiño, a adoración dunha Señora divina nun espectacular paraxe insólito e cheo de tradición popular e lenda, cousa que sempre me recordaba a nosos devanceiros celtas e súas devocións. Meu camiño particular ía comezar na parroquia de Meirol (Mondariz), onde ía na procura duns restos patrimoniais orixinarios do noso pasado máis celta, pero que a día de hoxe por magoa, están en paradoiro descoñecido. Disto para non cambiar de tema, falaremos noutro artigo.

Paraños

Despois da desilusión que levei en Meirol, me desprazo a fermosa parroquia de Paraños, xa no concello do Covelo. Paraños, unha das localidades máis importantes do municipio, atopase enclavada nunha zona de paso da N-120 entre Vigo e Ourense. Isto fai que parte da aldea viva dos servizos, sobrevivindo así o despoboamento tan masivo que sofren as aldeas de seus redores.
Pero Paraños e muito máis que iso, súa arquitectura popular, súa paisaxística e seu rico pasado fan dela un lugar de parada obrigatoria os camiñantes. De seu rico pasado, conserva como xoia da súa industria popular as antigas casas da cera, pois estes paraxes montañosos, foron noutro tempo un activo gremio dedicado ma realización e comercialización de cera, chegando esta a terras de Valencia. Todo cobra vida e comezase a entender cando visito o coñecido e restaurado Largar de Tío Bernardo, no cal pódese ver o proceso para a elaboración da cera comezando coa recolección da cera dos panais das abellas, e así pouco a pouco pasando por o fabricado tradicional chegase a cera para utensilios como velas. Na casa da cera de Tío Bernardo pódese ver a perfección o mecanismo, onde destaca o pau grande do trabe para prensar. Nos redores tamén se pode ver un gran lagar empedrado da cera que era onde secábase.

Despois de visitar estas reliquias da industria da zona noutros tempos, me dirixo a zona central da aldea, por onde co seu rico patrimonio e traballos de canteira parece que non pasou o tempo por aquí, fontes, canastros, cruceiros, rúas empedradas… ata que chego o lado da igrexa o “Botiquín”, pequena casa restaurada que seu uso pasou a centro de interpretación. 

Pero o que procuraba, para sentir máis ese camiño que busco cara a Franqueira atopase no patio deste, pois alí amarrado como todo un símbolo de Paraños atopase un fermoso mehir que segundo teño entendido, o atoparon cando arranxaban as rúas empedradas de arredor da igrexa. Este e de forma estreita alongada chegando o metro setenta, e ten tallada na parte alta unha cruz cristián, que se pode ver que e recente. Na súa parte media ten outra talladura que parece máis antiga e menos marcada que si pode ter outro orixe. Toda unha xoia dos nosos antepasados, a cal sería moi parecida a que buscaba anteriormente en Meirol, agora, con muito máis animo, prosigo meu camiño montaña arriba.


A Lamosa

Deixo atrás Paraños para seguir ata A Lamosa, sen saír do concello do Covelo. Esta pequena parroquia, situada tamén os pes da N-120 garda igual xoias dun rico pasado popular nas serras da Paradanta. O chegar me decato que se atopan en de festas, pois están na romaría da Virxe do Libramento, na cal os devotos fan promesas de e destaca a utilización brazos e penas de cera. Tamén me levo a sorpresa de toparme con queridos veciños da miña aldea, Ribadetea, os cales tamén se alegran de verme por eses lares.
Pero para chegar o que busco, teño que saír da zona de poboamento sen antes preguntar, cousa que os seus habitantes moi amablemente me guían ben, pois busco a antiga casa da cera. Como vedes non só Paraños vivía desta industria popular, senón que máis lugares dos redores tamén especializáronse nese gremio. Saíndo da Lamosa subindo por un camiño alí me atopo, case absorbida súas ruínas pola natureza, o cal dálle un toque máxico, a antiga casa da cera. Esta atopase estratexicamente no centro dun cruce de camiños, que pola pinta podíase tratar do antigo camiño real onde se bifurcaba para dirección O Covelo e a propia Franqueira. Pese a seu estado ruinoso esta inda conserva seu pau principal, a traba e seus lagares, unha magoa seu estado.
Sen saír da encrucillada, me chama a atención un curioso cruceiro cunha estrutura de cuberto en pedra e cunha cruz no medio dentro, a cal ten pintada un curioso Cristo, que fai que o lugar inda dálle un toque máis máxico.  
Volto meu camiño dirección a Lamosa, pensando que posiblemente por alí antes de existir as nacionais, pasasen viaxeiros e comerciantes con carros cheos de cera, cultivos, gando… Cando entro nas primeiras casa, a maioría en ruínas construídas con pedras graníticas, subo o patio dunha para ver un antigo lagar da cera empedrado, por aqueles tempos de seguro era unha fonte de vida e traballo para os veciños do lugar, hoxe só e un testemuña dese pasado case cuberto pola maleza e ruínas. No lugar aparéceme un amiguiño que parece que sae a saudarme para logo saír correndo como unha bala, tratase dun coello que non contaba con miña silenciosa presenza alí.  

A Franqueira


Agora si que me desvío no meu camiño do trazado da N-120, desviándome montaña arriba cara a Franqueira. Paso a fermosa aldea de Corzos cunhas bonitas vistas, aquí non e difícil toparte con manadas de cabalos e vacas, así ata que chego A Franqueira, santuario de devotos peregrinos.

O fondo, no medio das casas pódese ver a igrexa do que foi o antigo mosteiro. Pola rúa principal se ve postos de rosquilleiras ou velas, que coa súa característica picardía e humor tentan vender súas rosquillas. Como sempre, no lugar muito movemento de xente que chegaron en coche, autobús ou andando para ver e darlle seu tributo ou promesa a Señora da Franqueira.
O templo, o cal só conserva a igrexa moi modificada co paso dos tempos do antigo mosteiro, e actualmente o centro de devoción cristián da señora da Franqueira. Mesmo así, inda conserva un altar fora para dar misa o ar libre como se facía na súa fase máis primitiva. Paso tamén por diante da “capela das limosnas”, onde non deixa de entrar xente, entre elas curiosos como eu ou devotos que ofrecen súas ofrendas a cambio dunha promesa. Mesmo así, miña vista se queda cravada no alto da montaña, onde se ve unha gran cruz de formigón no alto, pois alí, no santuario máis primitivo que non coñece muita xente e foi onde comezou todo, e onde acaba meu camiño. 
Pero antes de marchar, me sorprende un mural onde se ve a Señora da Franqueira tirada por un carro de bois o estilo deusa grega Cibeles, recordando así a tradición onde unha vez o ano, as parroquias dos redores da Paradanta e O Condado suben seus santos xunto a Señora mai na Franqueira, tradición curiosa que segue alimentando meu sentimento primitivo deste lugar.
Ascendo ata a cima da Paradanta, o meu redor un fermoso paisaxe dende o que vexo o val do Miño coa serra veciña da Peneda o fondo, e o outro lado o val do Tea e as serras litorais como o Galiñeiro, e máis o fondo, nun día despexado tamén se pode ver o mar e as Illas Cíes, o norte, tamén podo ver as serras de Faro de Avión (teito de Pontevedra) e o Suído e máis aló outras serras ourensáns. Todo isto fai dar a sensación de que te atopas no centro do mundo, ou dun mundo do cal tento coñecer, pois os devanceiros que fundaron ese santuario primitivo debían coñecer ese mundo moi ben para elixir un lugar tan insólito, enerxético e paisaxístico. Alí no cumio, no Couto da Raíña, na actualidade gardada por monstros de ferro coñecidos como muíños de vento ou eólicos, os cales co seu son rompen a paz do lugar, atopase o antigo santuario da Señora da Franqueira.

Non sei como describir o lugar, pois pódese ver a perfección unha simple cristianización dun antigo espazo sagrado pagán, A Señora, que na actualidade se atopa en forma de estatua nunha coviña, ten na a súa fronte un altar de pedra e detrás unha cruz, e no fondo unha paisaxe que che deixa mudo na primeira impresión a calquera que se acerque. Preto se ve unha pía cavada nunha rocha e unha especie de sillar, que parece alí perdido ou traído doutro lugar, tal vez do antigo mosteiro. Tamén se poden ver paganismos como acumulación de pedras, pero o que máis importa, e que alí, se cerras os ollos e déixaste sentir, podes sentir o mesmo que sentía cando estaba o lado do mehir de Paraños, esa enerxía que xira entorno a un e A Señora, pura e limpa lexos de templos de pedra cerrados, pois creo que atopei o fin do meu camiño, pois A Señora Mai Terra ten súa esencia alí mesmo naquel paraxe. Tal vez e ese seu significado inicial primitivo de devoción, a Gaia, a Amaia, a Nai Terra.

Despois de meditar muito tempo no santuario, tamén visito as cimas de seus redores, indo primeiro a onde se atopa a xigante Cruz de formigón. Pese estar lexano da vida humana, o sitio esta cheo de vida, vacas, cabalos, piñeiros, ata me sorprende a cantidade de azafrán silvestre que cubre parte das praderías co seu toque a cor morado. Preto da Cruz, por onde subía o antigo camiño o cumio, pódese ver as mellores panorámicas sobre a parroquia da Franqueira e seus redores, recordando súa esencia de paisaxe típico galaico. Tamén vexo dende alí a perfección o cércano alto de Fontefría, emblemático porto de montaña da N-120.
Por último visito outra cima onde na actualidade hai tres eólicos, sorpréndeme no lugar aparte das fermosas vistas con caídas abruptas cara o val do Miño, a construción de varias vivendas con forma castrexa circular. Descoñezo súa función, igual para gandería supoño, pero o lugar dálle máis nostalxia do seu posible rico pasado espiritual. 

E aquí no último cumio tamén remata este novo camiño da miña vida, o cal creo atopar, polo menos no meu sentimento esa esencia e espiritualidade que puido ter noutros tempos a Señora da Franqueira e seus antigos devotos, aqueles que percorrían vales e montañas a pe, para poder ver nun lugar do mundo pero que asemella o centro del, a súa Deusa e Señora Mai Terra celta.